[Sách Ảnh Ấn] Việt Sử Yếu - Hoàng Cao Khải

Lịch sử là một sức sống của một cá nhân, một tập thể, một dân tộc hay một xã hội.

Lịch sử cũng là cuộc tranh đấu trường kỳ của một quốc gia, dân tộc.

Những sự kiện lịch sử của thế hệ trước, người trước là những bài học của thế hệ sau, người sau.

Lịch sử còn là những tấm gương quá-khứ, lẽ dĩ nhiên có những tấm gương «thành», mà cũng có những tấm gương «bại», cho nên mới có từ ngữ «Gương thành bại lịch sử».

Là thế hệ sau, người sau, chúng ta không thể không đọc kỹ lịch sử của thế hệ trước, người trước.

Cổ-nhân đã từng nói :

«Muội ư cô giả, hà di minh kim»

Nghĩa là «Tối-om về việc đời xưa, thì làm sao hiểu rõ được việc đời nay» là có ý khuyên chúng ta hãy đọc sử cũ nước nhà cho kỹ.

Làm con cháu trong một nhà, một dòng họ mà không đọc kỹ gia-phổ hay tộc-phổ nhà mình, họ mình là đứa con, cháu mất gốc; làm dân một nước mà không học kỹ lịch sử nước mình là một tên dân vong bản.

Ý thức được vấn đề tối quan trọng đó, cho nên các Tiền-nhân chúng ta trước đây đã viết lịch sử nước nhà khá nhiều:

- Đại Việt Sử-ký của Lê-văn-Hưu.

- Việt-sử Tiêu-an của Ngô-thời-Chí.

- An-nam Chí-lược của Lê-Tắc.

- Đại-Việt Sử-ký Toàn-thư của Ngô-sĩ-Liên.

- Đại-Việt Sử-ký của Phan-phu-Tiên.

- Khâm-định Việt-sử của Phan-thanh-Giản.

- Việt-nam Thực-lục Tiền-biên của Quốc-sử-quán triều Nguyễn.

- Việt-sử Tổng-vịnh của vua Tự-đức.

- Việt-nam Sử-yếu của Thái-hà Diên-mậu Hoàng-cao-Khải... Và còn nhiều bộ sử khác nữa làm sao kể hết được.

Bởi vì qua mười bảy thế-kỷ, người Việt-nam chúng ta học chữ Hán, đã lấy thứ chữ này làm chuyên ngữ, tất cả văn-học, nghệ-thuật, thi-văn, ca-khúc đều dùng chữ Hán, cho nên việc viết lịch sử của Tiền-nhân ta cũng không sao làm khác đi được.

Vì vậy mà những pho quốc-sử kể trên đều được viết bằng Hán-văn cả.

Cuối thế-kỷ 19, đất nước bị người Pháp xâm-chiếm, ấy là một đại bất-hạnh của dân-tộc ta. Chữ quốc ngữ – tiếng mẹ đẻ của Việt-nam bị tiếng Pháp tranh mất địa vị chủ-nhân- ông – trở thành một thứ phụ-ngữ.

Những bài học lịch-sử Việt-nam từ cấp bậc Tiểu, Trung và Đại-học đều bằng chữ Pháp được soạn theo mấy cuốn sử của những người Pháp-Việt, thật là hài-hước và đau lòng !

Ngày 3-9-1945, nền thống-trị của thực dân Pháp ở Đông-dương bị sụp-đổ, tiếng Việt-nam được trở về vị-trí chủ-nhân-ông của nó.

Nhưng cho mãi tới ngày nay, quốc-sử Việt-nam viết bằng tiếng Việt còn rất ít-ỏi, ngoại trừ cuốn «Việt-nam Sử-lược" của Cụ Lệ-Thần Trần-trọng-Kim và bộ «Việt-sử Tân- biên" của ông Pham-văn-Sơn.

Nhưng vì lẽ này hay lẽ khác mà hai bộ sử nói trên còn để lại một số khuyết-điểm.

Nói về các bộ Quốc-sử bằng Hán-văn, thì kể từ năm Mậu-ngọ 1918 – bãi bỏ các khoa thi – trở về sau, trừ nhóm Nam-phong và một số cựu-nho còn sống sót ra, người ta đã «phó vi loại chỉ».

Nhận-thức được nỗi đau-thương của đất nước, sau khi nền đệ nhứt Cộng-hòa được thành lập tại miền Nam Việt-nam, một số người hữu tâm với tiền-đồ văn-hóa đã kêu-gọi sự hợp-tác của các vị cựu-nho để tiến hành công việc sưu-tầm và dịch-thuật.

Mặc dầu công việc dịch-thuật chưa hoàn-tất, nhưng cũng đã thu được một số thành-quả đáng kể.

Sang nền đệ nhị Cộng hòa, Cụ Quốc-vụ-khanh Đặc-trách Văn-hóa, người thiết-tha với văn-hóa cổ-truyền dân-tộc, lại một lần nữa kêu gọi các vị túc-nho thuộc phải cựu và các nhà tân học khá chữ Hán thành lập Ủy-ban Dịch-thuật.

Ủy-ban này gồm cả hai Ban Kim và Cổ-văn, trong đó có Tiểu-Ban «Sử-Địa».

Cuốn Việt-nam Sử-yếu của tác-giả Thái-hà Diên-mậu Hoàng-cao-Khải được ông Trưởng-Ban Cổ-văn lựa chọn vào những tác-phẩm được dịch, qua sự đồng-ý của Phủ Quốc-vụ-khanh Đặc-trách Văn-hóa, và chúng tôi là người được nhận-lãnh trách-nhiệm dịch-thuật cuốn sách ấy.

Sau khi nghiên-cứu và đọc kỹ nguyên-tắc, chúng tôi nhận thấy rằng: Tuy chỉ là một cuốn sử-yếu, nhưng họ Hoàng đã tài-tình rút gọn 4.793 năm lịch sử của dân tộc (Sách chép từ họ Hồng-bàng trước Công-nguyên năm 2.879 năm tới năm thứ 8 niên-hiệu Duy Tân tức năm 1914) vào một tác-phẩm tương-đối ngắn.

Cuốn sử-yếu ấy lại được tác-giả phân đoạn rõ-ràng và bố-cục hệ-thống hóa rành-mạch, kèm theo những ý-kiến phê-bình, nhận xét về mọi sự-kiện lịch-sử đang được gọi là tinh-vi và sắc-bén.

Chúng tôi nghĩ rằng: Cuốn «Việt-nam sử-yếu» là một bộ quốc-sử Việt-nam được cô-đọng hóa, nhưng lại hết sức đầy đủ.

Tuy nhiên, có đôi câu văn trong tác-phẩm, nếu dịch y theo nguyên-tác, thì e lớp hậu-sanh tân-học không hiểu một cách thấu-triệt. Do đó, nếu gặp phải những câu như thế, chúng tôi «bất-đắc-dĩ» chỉ căn cứ vào cái ý của tác-giả mà dịch-thuật, còn lời văn thì phải tùy tiện hoặc thêm hay bớt đôi ba chữ hay một vài câu mà viết, cốt để lớp người sau khỏi nhầm-lẫn rồi hiểu một cách lệch-lạc.

Lại còn có vài chỗ về niên-hiệu, ngày sanh, năm mất của Cổ-nhân, tác-giả viết không giống hoặc phản lại những quyền sách mà chúng tôi đã được đọc.

Gặp phải trường-hợp này, chúng tôi đều có chú-thích kỹ.

Trong khi dịch bộ sử này, những chỗ chú-thích của tác giả, chúng tôi xin ghi trong bản văn giữa những ngoặc đơn (...), còn những nơi chú-thích của dịch-giả, chữ số trong bản dịch viết trong móc đứng [...] và in ở cuối trang, cốt để cho các độc-giả sau này khỏi lẫn-lộn chú thích của tác-giả với chú-thích của dịch-giả.

Saigon, ngày 1-6-1970.

HỒNG-LIÊN LÊ-XUÂN GIÁO